Her insan yaradılıştan itibaren içinde çeşitli yetenekleri barındırır. Kimimiz el becerileri sayesinde inanılmaz pratiğizdir kimimiz hesap makinesi kadar iyi çarpma yapar. Kimimiz duyduğu bir müziğin notasını bilmeden hemen çalmaya başlar. Kimimiz ise eline fırça aldığında müthiş resim yapar. Bunların hepsi yeteneklerin sonucu ise yeteneklerin erken yaşta keşfedilmesi insana ne katar?
Yetenekleri keşfetmek çocukta var olan potansiyelin ortaya çıkmasına yardımcı olur. İlgi alanında ilerleyen çocuklar, daha iyi hedef belirledikleri gibi, kariyer seçimlerinde de daha bilinçli olurlar. Motivasyonu yüksek, hedefi olan çocukların yeteneklerinin farkına vardıklarına ve doğru yönlendirme ile gelişimlerini en üst düzeye çıkardıklarına şahit olur, imreniriz. Peki, yetenek nasıl keşfedilir? Anne babalar nelere dikkat etmeli?
Çocukların Yeteneklerini Keşfetmek Önemli mi? Neden?
Her çocuğun yaratılıştan getirdiği ve fark edilmeyi bekleyen özel bir yeteneği vardır. Bazı yetenekler çabuk fark edilir. Spora ilgisi olan çocuk, daha hareketli ve enerjiktir. Top oynamaktan zevk alır. Koşarken hızlıdır. Müziğe ilgisi olan çocuk, ritme kolay uyum sağlar. Melodileri mırıldar. Şarkıları kolay ezberler. Çocuklardaki yetenekleri keşfetmek doğal eğilimleri gözlemekle yakından ilgilidir. Bu gözlem onlara nasıl bir avantaj sağlar?
· Erken yaşta yetenekleri anlaşılan çocuklar, bu yetenekler ile ilgili yönlendirilirse hızlı ilerlerler. Mesela çocuğun müziğe olan yatkınlığı anlaşıldığında küçük yaştan itibaren enstrüman çalması sağlanabilir.
· Yetişkinlerde olduğu gibi çocuklarda da var olan bir yetenek hızlı öğrenmeyi getirir. Becerisi olan bir alanda ilerleyebildiğini görmek, çocuğun kendini daha iyi ifade etmesine yardımcı olur. Kolayca enstrüman çalabildiğini deneyimleyen çocuk kendini iyi hisseder. O alanda başarılı olduğunu fark etmek, daha güvenli adımlar atmasını destekler.
· Kimi zaman meslek seçimi dönemi gelene kadar çocukların ilgisi, neye yeteneği olduğu anlaşılmaz. Bu da hem çocuğu hem de aileyi meslek seçiminde zorlar. Oysa erken keşfedilen çocuklar, yetenekleri üzerine hızlıca gelişir. Seçimlerinde kararsızlık yaşamak şöyle dursun, zaman kaybetmezler.
· Erken yaşta kariyer planlaması daha kolay olur. Mesela araştırma yapmayı seven bir çocuk bilime ilgi duyuyorsa bu alanlara yönlendirilme yapıldığında ileride kendini bilime adayan bir bilim insanı olabilir.
· Yetenekli olduğu alanda ilerleyen kişiler, yaptıkları işte zorunluluk hissetmez. Onların işinde tutku vardır. Neticede de daha mutlu ve başarılıdırlar.
· Yeteneklerini kullanan kişiler severek öğrenir. Karşısına bir zorluk çıktığında o zorluğu aşmak için kendilerini daha güçlü hissederler.
· Erken yaşta potansiyelini iyi seviyeye çıkarma ihtimalleri artar. Buna en iyi örneklerden biri de Arda Güler’dir. Potansiyeline uygun bir eğitim alarak genç yaşta bu potansiyeli en iyi seviyede kullanmayı başarmıştır.
Çocukların İlgi Alanları Nasıl Ortaya Çıkar?
Yeteneklerin bazısı çabuk fark edilir. Müzik kulağı olan, güzel resim yapan, atletik çocukların doğal eğilimlerini fark etmek kolaydır. Fakat bazı gizli yetenekleri açığa çıkarmak için çaba gerekir. Bu noktada da hem ailelere hem de eğitimcilere iş düşüyor. Nasıl bir yol izlemek doğru olur?
Çocukların ilgi alanları en iyi gözlemle ortaya çıkar. Daha küçük yaştan itibaren aslında çocuklar oyun oynarken veya soru sorarken kendi eğilimlerini belli eder.
· Çocuğunuz hangi oyuncakla daha fazla oynuyor?
· Hangi etkinlik onun ilgisini çekiyor?
· Hikâye anlatmayı mı seviyor?
· Farklı alanlarda deneyim yaşatın. Mesela zeka oyunları oynatın. Spor aktivitelerine yönlendirin. Teknolojik alanlarla ilgili kitaplar okuyun. Sanat dallarına yönlendirin. Farklı alanlardaki deneyimler, eğilimleri de ortaya çıkarabilir.
· Bazı yetenekler, çocuktaki merak duygusuyla ortaya çıkabilir. O yüzden yeni şeyler öğrenirken onlara sorular sormak ve verdikleri cevaplar yeteneklerini ortaya koyabilir.
· Farklı alanlarda iyi işler yapan kişileri tanıtabilir, onlarla ilgili konuşabilirsiniz. Rol model sunmak çocuğun ilgisini saklı kalmış o alana çekebilir.
· Kendisini ifade etmesine izin verilen çocukların, baskın yeteneği de daha kolay ortaya çıkabilir. Mesela hikaye okumayı, anlatmayı seven bir çocuk, yazarlık yeteneğine sahip olduğunun da ipucunu veriyor olabilir.
· Liderlik veya organize etme becerisi, çocuğa sorumluluk verildiğinde ortaya çıkar.
· Bazen ne anne baba ne de öğretmenler çocuğun yeteneklerini anlamayabilir. Bu noktada rehberlik servisinden destek almak yardımcı olacaktır. Çocuğun güçlü yönleri böylece ortaya çıkabilir.
Yetenekleri Destekleyen Ortam Nasıl Hazırlanır?
Gardner 1983’te çoklu zeka kuramını ortaya koyduğunda çocukların yeteneklerini geliştirme noktasında farklı yollar da sunmuş oldu. Ona göre her çocuk farklı zeka türüne sahiptir ve birinde üstün olabilir. Bunun için şunları önerir:
· Çocuklara farklı aktiviteler yaptırın.
· Onların oynarken, arkadaşlarıyla vakit geçirirken, günlük hayatta nasıl davrandıklarına bakın.
· Çocuklara kendini keşfetmek için zaman tanıyın.
· Farklı öğrenme yöntemleri kullanın. Müzik, resim gibi.
· Deneyerek yapmalarına imkan tanıyın.
Bundan sonra geliştirilen bütün teorilerin ortak görüşü, motivasyonun ve yeteneklerin desteklenmesi yönündeydi. Mesela Carol Dweck’in Gelişen Zihin Yapısı Teorisi, kişinin çabalayarak yeteneklerini geliştirebileceğini ortaya koydu. Ama bunun için hata yapmaktan korkmamak ve öğrenmeye devam etmek gerekiyor. Tam bu noktada da yetenekleri destekleyen ortam ve önemi ortaya çıkıyor.
· Bir çocuk kendi başına vakit geçirmekten hoşlanıyorsa, duygularını ve düşüncelerini iyi ifade ediyorsa öz farkındalığı yüksektir.
· Hayvanları seviyor, bitkilerle ilgileniyorsa doğa zekası ön plandadır.
· Satranç oynamayı seviyorsa, strateji oyunlarıyla ilgileniyorsa analiz yeteneği güçlüdür.
Çocuk ilgi alanlarına göre farklı deneyim sağlayabileceği atölyelere götürülebilir. Yaparak, deneyerek öğrenebileceği bir ortam oluşturulabilir. Olumlu geri bildirimler çocukları destekler.
İfadelerinize Dikkat Edin!
· Destek verin: Bu konuda destek ister misin? Senin için ne yapabilirim?
· Takdir edin: Bugünkü ilerlemen beni çok etkiledi. Üzerinde çalışmaya devam ettikçe daha iyi olacak.
· Özgün çözüm önerisi verin: Farklı yaklaşımlarla daha farklı sonuçlar elde edilebilir.
· Bu, iyi bir başlangıç. Başka şeyler denemek istersen yanındayım.
· Bazı bilim insanları da senin gibi düşünüyordu. Sen de onlardan ilham alabilirsin.
· Sana güveniyorum.
Bu ifadelerden sakının:
· Yeterince iyi değilsin.
· Herkes yapar bunu, niye bu kadar büyüttün.
· Ben senin yerinde olsam bunu yapmazdım.
· Bu, senin için zorlayıcı bence yapma.
Bu ifadeler sadece çocukları değil, yetişkinleri dahi olumsuz etkiler. Gelişimi engeller ve potansiyelin ortaya çıkmasını zorlaştırır.
· Çocuğunuzu ilgi duymadığı alana yönlendirmeye çalışmayın.
· Diğer çocuklarla, kardeşleriyle kıyaslamayın.
· Beklentiniz çocuğun ilgi alanıyla doğru orantılı olsun. Gerçekçi olun.
· Sen bu alanda başarılı olursun diyerek baskı oluşturmayın.
Teşvik Edin; Baskıdan Kaçının!
Çocukların yeteneklerini fark etmek, bazen zaman alır. Bunun için sabır, özen ve dikkat gerekir. Onlara farklı alanlarda kendilerini bulabilmeleri için ortam hazırlamak meyillerini açığa çıkarır. Bilmemiz gereken en önemli unsur, herkesin yaratılıştan getirdiği kendine özgü bir yeteneği olduğudur. Hepimiz biricik olarak yaratılmanın verdiği farklı yeteneklere sahibiz. Çocuklarınıza kendini keşfetme özgürlüğü verin! Mutlaka potansiyeli ortaya çıkacaktır.
